Tresetišta su jedinstveni ekosistemi koji igraju ključnu ulogu u očuvanju biodiverziteta i smanjenju efekata staklene bašte. Specifična su zbog svog visokog kapaciteta za skladištenje ugljen-dioksida i vode, kao i zbog jedinstvene vegetacije, poput Sphagnum mahovine, koja može da zadrži veliku količinu vode.
Amalva tresetište, koje se nalazi u južnoj Litvaniji i pripada rezervatu biosfere Žuvintas, imalo je višegodišnje probleme sa isušivanjem zbog vađenja treseta i poljoprivrednih aktivnosti, uključujući intenzivno odvodnjavanje koje je počelo u ranom 20. veku.
Problem je nastao tokom sovjetskog perioda kada je, radi eksploatacije treseta i poljoprivredne proizvodnje, izgrađena gusta mreža drenažnih kanala i cevi. Ovi sistemi za odvodnjavanje, sada napušteni, narušili su prirodnu cirkulaciju vode i sposobnost treseta da zadrži vlagu. To je uzrokovalo sušenje tla i progresivnu degradaciju Amalva tresetišta, smanjujući nivoe vode i treseta. Vremenom, površine tresetišta su postale prekrivene šumama i žbunjem. Raspadanje gornjih slojeva treseta, koji funkcionišu kao deponije gasova, doprinelo je povećanju efekta staklene bašte i značajnom smanjenju biodiverziteta.
Mnoge vrste životinja, poput crnog tetreba (Tetrao tetrix), ždralova (Grus grus), velikog svračka (Lanius excubitor) i pojedinih močvarica, bile su ugrožene. Isušivanje tresetišta smanjilo je nivo podzemnih voda, zbog čega je vegetacija od one u močvarnim staništima prešla u šume. To je ugrozilo mahovine iz roda Sphagnum i druge biljke s ovog područja, poput svilenog šaša (Eriophorum vaginatum), brusnice (Vaccinium oxycoccos) i rosulje (Drosera rotundifolia). Tresetna područja su bila u velikoj meri degradirana, a prirodni vodni režim uništen.
Restauracija Amalva tresetišta u Litvaniji, uz pomoć Evropske unije, trajala je šest godina. Sprovedena kroz niz precizno planiranih mera, kao što je obnavljanje prirodnog nivoa vode blokiranjem drenažnih kanala, uklanjanjem drveća i žbunja, i obnovom tipične vegetacije tresetišta, tresetnih mahovina, svilastog šaša, rosulje, i drugih biljaka. Ovo je dovelo do poboljšanja hidroloških uslova, cirkulisanja vode kroz tlo i sposobnosti treseta da zadrži vodu, a očekuje se da će se vremenom vegetacija vratiti na tipične biljne zajednice za ova područja.
Zahvaljujući ovim aktivnostima obnovljen je osetljiv ekosistem Amalva tresetišta, i smanjene su emisije gasova sa efektom staklene bašte. Obnova tresetišta pozitivno je uticala i na status populacije retkih i zaštićenih vrsta životinja – crnog tetreba i velikog svračka.
U ovom poduhvatu značajnu ulogu je imala lokalna zajednica. Građani su učestvovali u planiranju akcija i uklanjanju šuma, drveća i žbunja, za šta su bili dodatno motivisani informativnim kampanjama o značaju ovog vlažnog staništa.
Zbog svega navedenog restauracija Amalva tresetišta predstavlja model dobre prakse u zaštiti i obnovi degradiranih vlažnih staništa, koji može poslužiti kao inspiracija za buduće projekte usmerene na očuvanje ovih ključnih ekosistema.
Kampanja „Ovo nije samo bara“ se sprovodi uz finansijsku podršku Švedske, odnosno Švedske agencije za međunarodni razvoj i saradnju (Sida), u okviru inicijative „EU za Zelenu agendu u Srbiji“. Ovu inicijativu, uz tehničku i finansijsku podršku Evropske unije i u partnerstvu sa Ministarstvom zaštite životne sredine, sprovodi UNDP u saradnji sa Švedskom i Evropskom investicionom bankom (EIB), uz dodatna finansijska sredstva koja su obezbedile vlade Švedske, Švajcarske i Srbije.
Foto: Arhiv Pokrajinskog zavoda za zaštitu prirode
